Hər
nə qədər çox qısa müddət imiş kimi görünsə də, 2007-ci ildən bu yana 11 il
ötüb. 2007-2017-ci illərdə dəyişməyən şeylərin sayı hesabı yoxdur, lakin, dəyişənlər də
az deyil. Məsələn, gəlirlərimiz. 10 il ərzində ortalama bir Azərbaycanlının
nominal gəliri manatla 2.5 qat artıb (Dövlər Statistika Komitəsi). Bu göstərici
inflasiya və devalvasiya kimi faktorları gözardı edir. Bu illər ərzində Azərbaycanda
istehlakçı qiymətlərinin təqribən 1.6 dəfə (Dünya Bankı) artdığını nəzərə alsaq
deyə bilərik ki, ortalama olaraq hər birimiz təqribən 55% varlanmışıq.
Bəs
bu varlanma bizim istehlakçı kimi davranışımıza necə təsir göstərib? Aşağıdakı
diaqram Azərbaycanda bir sıra məhsulların adambaşına istehlakını 2007 və
2017-ci illər üzrə müqayisə etməyə imkan verir. Diaqramdan aydın olur ki, 10 il
ərzində biz daha az tərəvəz və çörək yeməyə, daha çox ət, süd məhsulları və
meyvə yeməyə başlamışıq.
Əgər
biz 2007-ci ildə adambaşına 29 kiloqram ət yeyirdiksə, indi bu göstərici 37
kiloqramdır. Dünya üzrə adambaşına ət istehlakının 34 kiloqram olduğunu nəzərə
alsaq deyə bilərik ki, vəziyyətimiz elə də pis deyil. Lakin, onu da qeyd etmək
lazımdır ki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu göstərici 75-80 kiloqramdan yuxarıdır. Ümumdünya Səhiyyə
Təşkilatının tövsiyyə etdiyi illik ət istehlakı miqdarı da bizim mövcud
istehlakımızın 2 qatından artıqdır (84 kq).
İllər ərzində hansı məhsulun
istehlakının 2007-ci il ilə müqayisədə necə dəyişdiyini görmək üçün ərzaq
istehsalı indeksini hesablamaq yerinə düşər. Bu indeks belə hesablanır:
Burada X müəyyən il üçün indeksin dəyərini,
C isə istehlak miqdarını göstərir. Beləliklə, 2007-ci il üçün indeksin dəyəri
100-ə bərabər olmuş olur.
Hər məhsulun 2007-ci il üçün adambaşına
istehlakını “100”-ə sabitləyib növbəti illəri ona uyğun olaraq dəyişsək ortaya
aşağıdakı kimi bir mənzərə çıxır. Belə aydın olur ki, 10 il ərzində ən yüksək
artım süd məhsullarında olub (+40%).
Ət istehlakının artmış olması önəmli
göstəricidir, lakin bu artımın əsasını hansı ət növünün təşkil etməsi də vacib
məsələdir. Yuxarıda ümumi ərzaq kateqoriyaları üçün hesabladığımız istehlak
indeksini ət növləri üçün də hesablaya bilərik.
Görünür ki, ənənəvi olaraq istehlak
edilən 3 əsas ət növündən ən ciddi artım quş ətinin istehlakında olub. Belə ki,
adambaşına quş əti istehlakı 2007-ci il ilə müqayisədə 35% artıb. Bu artımın əsas
hissəsi isə (~20%) 2015-ci ildən, yəni devalvasiyadan sonra olub. Bunu quş ətinin
qiymətinin digər ətlərlə müqayisədə daha ucuz olması ilə əlaqələndirmək olar. Bununla
belə, donuz ətinin istehlakında artım quş əti ilə müqayisədə daha yüksəkdir
(40%). Donuz ətinin istehlakı 2013-cü ilə qədər 3 dəfə azalmışdısa da, daha
sonra 4 il ərzində 4 qat artmışdır.
Gələcəklə bağlı proqnoz vermək çətindir.
Lakin görünən odur ki, önümüzdəki illərdə toyuq ətinin istehlakındakı artış
davam edəcək. Donuz ətinin istehlakı da ciddi şəkildə artacaq, hətta, donuz əti
ənənəvi olaraq istehlak edilən ət növünə belə çevrilə bilər. Meyvə istehlakının
artmağa davam edəcəyini, tərəvəz istehlakının isə azalan trenddən uzaqlaşaraq
artmağa başlayacağını təxmin etmək olar. Belə ki, gəlir səviyyəsi artdıqdan bir
müddət sonra insanlar daha sağlam qidalara üz tutmağa başlayırlar. Bu, həm də
çörək istehlakının növbəti illərdə də azalacağını deməyə əsas verir.
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi
No comments:
Post a Comment