Manatın devalvasiyası haqqında

Postsovet ölkələri 20-ci əsrin 90cı illərində müstəqillik əldə etsələrdə, iqtisadi cəhətdən hələ də Rusiyadan asılıdı vəziyyətdədirlər, Azərbaycan da daxil olmaqla. İstər  idxal istərsə də ixrac baxımından Azərbaycanın Rusiyadan müəyyən bir səviyyədə asılılığı var. Regionda hegemonluğu olan bir dövlətin ( həmçinin iqtisadi hegemonluq) iqtisadiyyatında baş verən "çalxalanma" əlbəttə ki, Azərbaycana da təsir etməlidir. Rusiya ölkənin əsas ixrac bazarı olduğu üçün rus rublu devalvasiyaya məruz qalarkən , manatın dəyər itirməməsi Azərbaycan məhsullarının Rusiya bazarında baha qiymətə satılmasına səbəb olur.  Təkcə bu səbəbdən ( rus rublu dollar qarşısında devalvasiya olarkən, manatın sabit qalması) ötən ilin 3cü və 4cü rübləri arasında ixracın 33% azalmasına səbəb olmuşdur. Onsuz da ixracda qeyri-neft sektoru cəmi 5% faiz təşkil edirdisə, bu proseslər nəticəsində bu rəqəm bir qədər də azalmağa doğru gedirdi. və bunlara cavab olaraq və ya onların dili ilə desək "ölkə iqtisadiyyatını şaxələndirmək üçün" devalvasiya məcburi bir addım idi.
 Digər tərəfdən   hökumətin bu ilki planına əsasən Neft Fondundan 15 milyard dollar xərcləmə nəzərdə tutulur. Ancaq neftin barreli 50 dollara bərabər olduğu halda fondun gəlirlər ötən ilki rəqəmdən (16.3 milyard) dəfələrlə aşağı olacaq (4.7 milyard)  (Mənbə:Qubad İbadoğlu,Tipik-İqtisadçı Ekspert) Onsuz da gəlirinin bir hissəsindən məhrum olmuş dövlət, manatın məzənnəsini stabil saxlamaq üçün istifadə etdiyi "xərclərdən" də xilas olmalı idi. (  belə ki , ötən ilin dekabr ayında Mərkəzi Bank manatın dəyərini qorumaq üçün rezervin 8 faizini yəni 1.2 milyard dollar pul xərcləyib)

Manatın devalvasiyası nəzəriyyə baxımından ixracı artırmalıdır,necə ki Türkiyə və Çin öz valyutalarını devalvasiya edərək ixraclarını artırıblar. İxrac bizdə artacaq mı bu əsas sualdır

Amma dəqiq olan bir şey var, istər qida məhsulları istərsə də elektrotexnika, iynədən təyyarəyədək hər şeyi idxal edən bir ölkə üçün devalvasiya etmək çox təhlükəlidir. Qiymət bahalaşması və ya proqnoz edilən inflyasiya dərəcəsi üstəgəl süni qiymət artımı, yanvar ayından qüvvəyə minən yeni vergilər həmçinin artırılan vergilər bütün bunların qarışığının nə verəcəyi çox maraqlıdır. Proqnoz etmək çətindir, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçünsə demək olar ki, mümkün deyil, Özünüz düşünün gecə yatırsız, səhər duranda valyuta 34% devalvasiya edib :)

1 AZN = 78 sm^2 kağız parçası

Milli Bankın idarə heyətinin bu gün verdiyi qərara əsasən 21.02.2015 tarixi üçün 1 USD = 1.05 AZN müəyyən olunub. Hadisəyə verilən açıqlamada deyilənə görə isə "bu qərar milli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə əlavə stimullar yaratmaq, onun beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini və ixrac potensialını daha da gücləndirmək, bu əsasda tədiyə balansının və ölkənin beynəlxalq ödəmə qabiliyyətinin strateji dayanıqlığını təmin etmək məqsədilə qəbul edilib."

Bir neçə gün əvvəl milli bank sədrinin "manatın devalvasiyası siyasəti tədricən aparılacaq" deməsi isə sadəcə insanları aldatmaq və manatı dollara dəyişməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyırmış.

Xarici borcu nəzərə çarpacaq qədər çox olmayan bir dövlət üçün belə kəskin dəyişiklik çox da zərər verməyəcək kimi görünür. Amma istənilən halda ölkədəki istehlak məhsullarının böyük hissəsi idxal hesabına təmin olunur. Geyimdən tərəvəzə, meyvədən texnologiyaya. İxrac etdiyimiz isə yalnızca neft və qaz məhsullarıdır. Deməli, ciddi inflyasiya təhlükəsi ilə qarşı qarşıyayıq. Məsələn dünənə qədər xaricdən 100 dollar dəyərində məhsul idxal edən şəxsə bu 78 manata başa gəlirdisə, bu gündən sonra 105 manata başa gələcək. Bu hər nə qədər qısamüddətli dövrdə iqtisadiyyatın inkişafına təkan verəcəksə də əhali üçün vəziyyət heç də yaxşı görünmür. Təbii ki əmək haqqı səviyyəsi artırılıb bazarda balans yaradılana qədər.

Bəs AMB sədrinin devalvasiyanın kəskin olmayacağı barədə yalanını yox sayıb "inslyasiya 5-7% olacaq" sözünə inansaq necə? Belə olsa, qarşımızdakı illər ərzində ölkədə istehsal olunan məhsulların xaricə axını baş verəcək. Belə bir misalla fikrimi izah edim, tutaq ki, Azərbaycanda 100 manat xərc çəkilən məhsul əvvəl həm yerli həm də xarici bazarda 150 manata (və ya 190 dollara) satılırdısa, indi bu rəqəmlər başqa cür olacaq. Xərc 105-107 manat, yerli bazar qiyməti 157-160 manat (149-152 dollar), xarici bazar qiyməti isə 200 manat (190 dollar). Bazarda yerli məhsul tapmaq çətinləşəcək. Qısacası AMB sədri bu dəfə yalan demirsə, indidən "İran kartofu"na, "Türkiyə kökü"nə öyrəşsək yaxşı olar.

21.02.2015

Leontief Paradoksu

Heckscher-Ohlin teoreminə görə, bir ölkə hansısa istehsal amilinə görə üstünlüyü varsa, istehsalda həmin amildən daha çox istifadə etdiyinə görə mütləq və ya müqayisəli üstünlüyə malik olar. Hər hansı məhsulu daha ucuza istehsal etdiyindən həmin sahə üzrə ixtisaslaşar və ixtisaslaşdığı sahə üzrə məhsul ixrac edər, digərlərini isə idxal edər. Bu nəzəriyyədə məntiqi cəhətdən heç bir səhv yoxdur.
Ancaq Leontiefin ABŞ-ın xarici ticarəti ilə bağlı araşdırması tam fərqli nəticələri ortaya çıxardı. Belə ki, Leontief ABŞ-ın bütün xarici ticarətini təhlil edərək idxalda və ixracda mühüm rola malik olan məhsullara xərclənən əmək və kapitalı hesabladı Alınan nəticə isə ABŞ-ın daha çox əmək tələb edən malları ixrac etdiyini, kapital yönümlü malları isə idxal etdiyi məlum oldu, amma həmin araşdırmanın həyata keçirildiyi vaxtlarda ABŞ dünyada ən zəngin kapitala malik olan ölkə idi( yəni həm müqayisəli həm də mütləq üstünlüyə sahib idi) və Heckscher-Ohlin teoreminə görə kapital yönümlü malları ixrac etməli idi ( amma etmirdi tam əksi) və bu hadisəyə iqtisadiyyatda Leontief paradoksu deyilir.

The Effect of Oil Price to AZN until the Change of Monetary Policy

As we know Azerbaijan was pegging its currency to United States dollar until these days. It meant that no matter what happens AZN will be in the same level of exchange rate against dollar. (~ 1 dollar = 0.78 AZN) So how oil price decline can affect AZN?

If we look at the rates of last years we can see that the value of US dollar is negatively related to the oil price. Because USA is the biggest buyer of oil in the world market and when oil prices get high USA’s supply of dollar increases and dollar loses value. But when oil price gets lower the supply of dollar decreases and dollar appreciates. As Azerbaijan was pegging its currency to dollar when USD gains value AZN also appreciates at the same time. So if we look at the chart below (EUR per 1 AZN, from XE.com) we can see that AZN appreciated against Euro in a significant level as the oil prices declined.

So it becomes clear that until today’s change in monetary policy of Azerbaijan AZN was negatively related with the oil price. But starting from today the effect of oil prices to our currency will be different as Azerbaijan now pegs AZN to a basket of USD and Euro.

16.02.2015